Pakjes fel gekleurde post-its liggen klaar op tafel, wachtend op innovatieve ideeën over media en journalistiek. Twee kleine microfoontjes luisteren nieuwsgierig mee, hangend vanaf het plafond van een zolderverdieping in de Utrechtse binnenstad. Pizza’s worden ondertussen belegd en gebakken in de oven van de pizzeria om de hoek, om later tijdens de pauze afgeleverd te worden.

Het eerste ‘pizzagesprek’ van Platform Authentieke Journalistiek (PAJ) vond plaats op een woensdagavond in februari. PAJ opende de deuren voor een tiental lezers, contacten en kennissen om mee te denken over de toekomst van het platform.

De avond begon met een zelfreflectie vanuit PAJ. De afgelopen tien jaar onderzochten de journalisten allerlei problemen in de samenleving, zoals de invloed van lobbygroepen en het grootbedrijf op de Nederlandse politiek. ‘Dat is allemaal hartstikke belangrijk’, vertelt onderzoeksjournalist Alexander Beunder. ‘Maar er mist iets. Dit blijkt ook uit reacties op sociale media, zoals ‘dit wisten we toch al’, ‘zo gaat het altijd’ of ‘wat doe je eraan?’.

‘Het toekomstplan is daarom om niet alleen problemen te onderzoeken, maar ook de oplossingen voor die problemen. Solutions journalism heet dat’, legt Alexander uit.

Ook transparantie over het journalistieke proces en betrokkenheid van lezers zijn nieuwe speerpunten van PAJ. Dat betekent dat de journalisten niet enkel het eindresultaat willen opschrijven, maar ook het proces van het onderzoek willen delen. Zodat lezers al tijdens het onderzoek kunnen reageren van: ‘Hé, heb je hier of daar wel aan gedacht?’

Solutions journalism, participatory journalism. De journalisten vuren het ene na het andere buzzword af op het publiek. Maar hoe gaat dat er nou concreet uitzien? Het idee is om dit vanavond samen met de aanwezigen te verkennen.

In het eerste deel van de avond vertelden deelnemers over positieve ervaringen met media en journalistiek. Ze bespraken verhalen die hun perspectief veranderden, zoals het boek ‘Poverty Safari: Understanding the Anger of Britain’s Underclass,’ geschreven door Darren McGarvey, beter bekend als rapper Loki, die over zijn eigen ervaringen met armoede, dakloosheid en verslaving schrijft. Een ander bracht het boek ‘Hoe migratie echt werkt’ ter sprake, waarin academicus Hein de Haas 22 mythes rond migratie ontkracht. Het viel op dat verhalen, boeken en podcasts die het grotere plaatje belichten en gangbare denkbeelden kritisch bevragen, het meest bijbleven.

Kloof

Na een pizza-pauze richtte het gesprek zich op de rol van moraal, waarden en politieke kleur. Het aanwezige publiek, overwegend progressief, benadrukte dat de journalisten ook expliciet linkse oplossingen zouden mogen belichten. Bovendien pleitten ze voor meer contact met ‘gewoon normale mensen’ en ‘mensen die echt tegen dingen vechten, zoals activisten en vakbonden.’

Maar waar ligt de grens tussen journalistiek en activisme, vooral met solutions journalism? PAJ besprak het dilemma: ‘Journalisten worden geacht neutraal te zijn en zijn geen spreekbuis voor activisten.’ Een deelnemer zag dit anders: ‘Volgens mij verwar je ‘neutraal’ met ‘objectief’. Niemand is neutraal maar je kunt nog steeds objectief schrijven over wat er gebeurt’, vond deze deelnemer. Hij verwees naar PAJ’s artikelen over ‘hoe Shell al decennia lang de planeet kapot maakt om winst te maken.’

De discussie vervolgde met de vraag: ‘hoe bereiken en betrekken we ons publiek?’ Interviews voor artikelen worden vaak al gezien als ‘betrokkenheid.’ Een deelnemer herkende zich niet in dat beeld. Ze vond het contact tussen publiek en journalisten vaak oppervlakkig: ‘als de journalisten een citaatje nodig hebben voor een stuk.’ Bovendien ontbreekt vaak terugkoppeling na publicatie. Deze deelnemer suggereerde dat journalisten meer moeten nadenken over hoe ze iets terug kunnen doen voor de mensen die ze spreken.

De discussie ging ook over de geschikte vorm van publicatie. De smaken verschilden. De ene had juist behoefte aan complexere, diepere verhalen. ‘Het is nu allemaal zo vlak. Het heeft geen diepte.’ Een gepensioneerde onderzoeker uitte juist frustratie over het beperkte bereik van complexe verhalen. Hij sprak van ‘een kloof tussen de eindgebruiker en het verhaal. ’Weer iemand anders benoemde het belang van persoonlijke ontmoetingen: ‘Wil je goed met mensen kunnen praten, moet je elkaar ook zien.’ 

Een andere deelnemer drong aan op meer transparantie vanuit de journalistiek. Hij benadrukte dat het essentieel is om te weten wat er wordt weggelaten in artikelen: ‘Welk citaat is er gebruikt, maar welke ook niet? Dit toont ook wat jullie bias is.’

De oogst: een verse verzameling volgeschreven post-its en een lange lijst ideeën waar het platform mee aan de slag gaat. Welke keuzes wij daarin maken en waarom: daar zullen we, zo is ons voornemen na afloop, transparant over zijn. Binnenkort meer.


Blijf dit dossier over oplossingsgerichte journalistiek volgen via deze pagina, en volg onze nieuwsbrief en social media om updates te ontvangen:

Blijf op de hoogte van onze verhalen via onze nieuwsbrief:

Steun ons met een maandelijkse of eenmalige donatie


Word jij enthousiast van onafhankelijke onderzoeksjournalistiek én ons toekomstplan om naast problemen ook oplossingen aan te kaarten? Steun Platform Authentieke Journalistiek vandaag nog met een eenmalige of maandelijkse donatie, en help ons om ons werk voort te zetten.

Dit fenomeen is onderzocht en bevestigd door wetenschappers van de Universiteit van Oxford. De overweldigende nieuwsstroom, gevoelens van machteloosheid en giftige online discussies leiden ertoe dat velen zich afkeren van het nieuws, soms voor altijd.

Deze reactie op het nieuws is begrijpelijk. Ook wij als journalisten lopen soms tegen cynisme aan. Bij het dagelijks volgen of maken van nieuws is het moeilijk om niet te vervallen in een  gevoel van déjà vu wanneer er weer een nieuw schandaal aan het licht komt. 

Nu heeft (onderzoeks-)journalistiek natuurlijk niet als doel om mensen een goed gevoel te geven. Het wil de macht controleren en het publiek informeren. Grote bedrijven in de gaten houden, zodat ze zich twee keer achter de oren krabben als ze iets ongeoorloofds plannen. Machthebbers verantwoordelijk houden als het misgaat. Zonder dit soort kritische en onafhankelijke (onderzoeks-)journalistiek kan een democratie niet functioneren.

Het is alleen niet het hele verhaal. Als dit het enige is dat de journalistiek te bieden heeft, blijft er uiteindelijk maar weinig publiek over waarvoor de macht moet vrezen.

Inspireren

Oplossingsgerichte journalistiek wil de balans herstellen door inspirerende en hoopvolle verhalen te maken. Want hoewel het dagelijkse nieuws anders lijkt te suggereren, werken mensen overal ter wereld aan het bedenken en in de praktijk brengen van oplossingen. 

Oplossingsgerichte journalistiek is geen goed nieuws show. Het herstellen van de balans betekent niet dat er voor elk ‘hond bijt man’-verhaal een ‘hond redt man’-verhaal moet komen. Het onderzoekt oplossingen. Ze houdt deze kritisch tegen het licht en beschrijft wat werkt, wat niet en om welke redenen, benadrukt ook het Solutions Journalism Network. Het is geen lobby voor een specifieke oplossing maar een onafhankelijke feitelijke beschrijving.

En als een oplossing effectief blijkt te zijn, kan dit ook dienen om politici ter verantwoording te roepen. Want stel dat land X er wel in slaagt om de CO2-uitstoot substantieel terug te dringen, waarom doen we het in land Y dan niet?

Betrekken

Bovendien vergroot oplossingsgerichte journalistiek de betrokkenheid van het publiek, volgens communicatiewetenschapper Andreas Schuck, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Door te laten zien hoe individuen en gemeenschappen positieve impact kunnen hebben, kan het lezers motiveren om zelf in beweging te komen. Dit versterkt het gevoel ‘dat het uitmaakt wat we doen en dat het in onze macht ligt om dingen te veranderen,’ aldus Schuck. 

Er bestaan al tal van (internationale) nieuwsorganisaties die tegen de stroom in gaan. Na tien jaar ervaring in de onderzoeksjournalistiek willen ook wij het anders gaan doen. 

PAJ nodigt je uit om deel te nemen aan dit proces. Je kan met ons meedenken en praten over oplossingsgerichte journalistiek door jouw tips, vragen of ideeën met ons te delen.

Blijf dit dossier volgen via deze pagina, en volg onze nieuwsbrief en social media om updates te ontvangen:

Blijf op de hoogte van onze verhalen via onze nieuwsbrief:

Steun ons met een maandelijkse of eenmalige donatie


Word jij enthousiast van onafhankelijke onderzoeksjournalistiek én ons toekomstplan om naast problemen ook oplossingen aan te kaarten? Steun Platform Authentieke Journalistiek vandaag nog met een eenmalige of maandelijkse donatie, en help ons om ons werk voort te zetten.